Ilustrowany Tygodnik Polski²: Konfederacja Barska. Pierwsze polskie powstanie

Każdy Polak musi wiedzieć o Konfederacji Barskiej

Pierwsze polskie powstanie narodowe, wojna w obronie świętej wiary katolickiej, a może niepotrzebna zawierucha, która sprowadziła na Rzeczpospolitą dramat rozbiorów? Czym była konfederacja barska – epizod naszej historii, o którym wielu z nas nie wie niczego, zaś niejeden powtarza w tej sprawie mity i uproszczenia? Prezentujemy 12 faktów, które w 250. rocznicę zawiązania się konfederacji powinien znać każdy Polak!

1. Wiedza podstawowa, wiedza nieoczywista

Konfederacja miała charakter zbrojny i była w przedrozbiorowej Rzeczpospolitej jedną z form politycznej organizacji szlachty.
Jedna z najbardziej znanych konfederacji zawiązała się w podolskim mieście Bar w dniu, którego zwykle nie ma w naszych kalendarzach, a więc 29 lutego! Trwała od 1768 do 1772 roku i składała się z dziesiątek konfederacji lokalnych pod przewodnictwem tzw. Generalności.

2. Sytuacja Rzeczypospolitej

Od czasów sejmu niemego (1717) Rzeczpospolita pozostawała pod przemożnym politycznym wpływem władców Rosji. W końcu wschodnie Imperium zaczęło brutalnie ingerować w wybór polskiego monarchy. W 1764 roku królem został były kochanek carycy Katarzyny II, Stanisław August Poniatowski. Walka z rosyjską dominacją, którą uosabiała marionetka na tronie, była jednym z postulatów konfederatów.

3. Porwanie Ciołka

W roku 1771 konfederaci… porwali i na krótko uwięzili opowiadającego się przeciw narodowi króla Stanisława Augusta. Incydent nie przysłużył się jednak sprawie – zaszkodził szczególnie międzynarodowemu wizerunkowi barszczan.

Stanisław August Poniatowski

4. Były protestant polskim królem?

W trakcie konfederacji barskiej wśród niektórych polskich patriotów zrodziła się idea powołania na polski tron Fryderyka II Heskiego – landgrafa Hesji-Kassel. Niektórzy konfederaci chcieli zainteresować go polskim tronem, jednak ich akcja nie osiągnęła sukcesu. Co ciekawe, ten niemiecki władca, urodzony jako protestant, w trakcie swojego życia nawrócił się i przyjął wiarę katolicką.

5. Główny cel: obrona wiary

Bezpośrednim powodem zawiązania konfederacji nie była trwająca od lat rosyjska dominacja, ani nawet osoba samego Poniatowskiego. Największym problemem dla kochających Ojczyznę Polaków okazały się wprowadzane przez króla „reformy” – wśród nich lansowane przez obce mocarstwa (Rosję i Prusy) nadanie praw politycznych innowiercom: protestantom i prawosławnym. To właśnie chęć obrony wiary katolickiej była głównym celem patriotycznych powstańców, którzy w Akcie założenia konfederacji barskiej pisali:

Wiary św. katolickiej rzymskiej własnem życiem i krwią obligowany każdy bronić

Warto przy tym pamiętać, że „wolności” o jakie zabiegały w Polsce obce dwory, były w tych krajach nieznane.

6. Pod sztandarem Królowej

Na sztandarach barszczan widniał wizerunek Najświętszej Maryi Panny. Konfederaci szczególnie mocno przywiązani byli do Cudownego obrazu, jaki znajduje się w kościele w Strzyżowie. Kult maryjny znalazł oddźwięk także w używanych przez konfederatów barwach: biel i czerwień zastąpili błękitem, rycerze nosili na piersiach ryngraf z Matką Bożą, zaś hasło generalne konfederacji brzmiało: „Jezus Marya”.

„Chorągiew katolickiego sprzysiężenia jedna najpryncypalniejsza: Pan Jezus ukrzyżowany na lamie złotej lub srebrnej, druga Najświętszej Matki na takimże dnie. Inne pod znakiem samego Krzyża św. być mają; których to chorągwi, osobliwie dwóch najpryncypalniejszych, trup na trupie padając, wydrzeć sobie nieprzyjaciołom wiary św. nie damy”

– Akt założenia konfederacji barskiej z 29 lutego 1768 roku.

7. Konfederacja i Kościół

Konfederacja, której głównym postulatem była obrona Wiary, nie mogła pozostać niezauważona przez katolickie duchowieństwo. Księża nie ograniczyli się jednak do biernego obserwowania wydarzeń. Biskup kamieniecki Adam Stanisław Krasiński inicjował zawiązanie konfederacji, zaś karmelita o. Marek Jandołowicz był duchowym przywódcą zrywu. Nie wszyscy duchowni opowiedzieli się jednak po stronie walczącej szlachty.

8. Turecka pomoc, rosyjska interwencja i rosyjskie… zsyłki

W walkach z konfederatami udział wzięły nie tylko wojska wierne Stanisławowi Augustowi, ale również… Rosjanie. Po pokonaniu sił patriotycznych powstańców rozpoczęły się zsyłki. Tak, jak to miało miejsce po zlikwidowaniu niepodległej Rzeczypospolitej – w głąb Rosji. Na Syberię trafiły tysiące konfederatów. Tych, których nie zesłano do Azji, wcielono do carskiej armii. Co ciekawe, w polsko-rosyjski konflikt po naszej stronie wmieszała się Turcja.

9. Pierwowzór Sierowa

Polska w XVIII wieku była do tego stopnia zależna od Rosji, że o wielu sprawach dotyczących naszego kraju nie decydowali posłowie czy Król, ale… ambasador Petersburga. Nikołaj Repnin, by zmusić polski Sejm do uległości wobec żądania równouprawnienia innowierców, porwał 14 polskich liderów (w tym biskupów). Niespełna dwa wieki później polskich przywódców porwał i wywiózł do Rosji gen. NKWD Iwan Sierow (proces szesnastu). Można więc dostrzec podobieństwa między oboma nieoficjalnymi namiestnikami Rosji w Polsce.

10. Partyzanckie tradycje

W trakcie trwającego od 1768 do 1772 roku konfliktu stoczono setki potyczek, w których po stronie barszczan udział brać mogło nawet 100 tys. osób. Większość walk miało charakter lokalny. Działania partyzanckie na stałe weszły w kanon polskiej walki o niepodległość.

11. Pretekst dla zaborców

Militarno-polityczne zamieszanie w Rzeczypospolitej, dotąd pokornie posłusznej woli rosyjskich protektorów, przekonała Kreml do idei rozbiorów. Wcześniej Petersburg nie widział takiej potrzeby, gdyż nie było konieczności dzielenia się wpływami w Polsce – a tym faktycznie były dla Rosji rozbiory. W końcu jednak Rosjanie przystali na pruską ofertę. Konfederacja ułatwiła ponadto mocarstwom pokazanie naszego kraju jako „chorego człowieka Europy”.

12. Drugie życie konfederacji

Znany również w wersji śpiewanej i zaczynający się od słów „Nigdy z królami nie będziem w aliansach” wiersz nosi co prawda tytuł Pieśń Konfederatów, jednak jego autorem w wersji znanej współcześnie jest… Juliusz Słowacki, wieszcz urodzony całe dekady po zakończeniu konfederacji. Z kolei w dziele innego wieszcza, „Nie-Boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego, motyw „Okopów Świętej Trójcy” został zaczerpnięty z dziejów konfederacji barskiej, w której uczestniczył przodek poety.

© Michał Wałach
2 marca 2018
źródło publikacji: „250. rocznica zawiązania konfederacji barskiej. 12 rzeczy, które Polak musi wiedzieć o konfederacji barskiej!”
Polonia Christiana

Kulisy powstania Konfederacji Barskiej

Audycja radiowa Andrzeja Sowy z cyklu „Historia Polski” z udziałem historyka prof. Jacka Staszewskiego

Żałosne skutki szlachetnego zrywu

Ten zbrojny związek przedstawicieli stanu szlacheckiego był pierwszym w Polsce powstaniem narodowym - taką opinię o konfederacji barskiej ma część historyków.

Pułaski w Barze

Sprzysiężenie, znane później jako konfederacja barska, zainicjowali 29 lutego 1768 w podolskim Barze marszałek nadworny koronny Jerzy August Mniszech i biskup kamieniecki Adam Stanisław Krasiński. Wymierzone było głównie przeciw dominacji Rosji i, stale manifestującemu uległość wobec niej, Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu (którego, zresztą, narzuciła Polsce właśnie Moskwa). Konfederaci nie tylko wszczęli wojnę domową, lecz także uderzyli na obecne w Rzeczypospolitej Polskiej wojska rosyjskie. Ale 19 czerwca tego samego roku Rosjanie, z pomocą wiernej królowi polskiej armii pod przywództwem Franciszka Ksawerego Branickiego, zdobyli Bar.

Spisek trwa, organizacja – właśnie rusza

Konfederacja od początku nie dysponowała dobrze wyszkolonym wojskiem. Gdy jej uczestnicy zdali sobie sprawę, że nie dadzą rady bez pomocy z zewnątrz, biskup Krasiński, chcąc pozyskać dla konfederatów wsparcie, wyruszył za granicę. Pomoc, zarówno finansową jak i militarną, ofiarowała Polakom Francja. W tym samym roku uczestnicy spisku utworzyli w Białej (na pograniczu ziem śląskich) Radę Generalną Stanów Skonfederowanych.

Spisek przeciwko Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu zataczał w kraju, a także poza nim, coraz szersze kręgi. Rada Generalna Stanów Skonfederowanych – zwana w skrócie Generalnością – stanowiła drugą obok królewskiej władzę, wszelako te dwie siły rządzące nieustannie toczyły wojnę.

3 listopada 1771 jeden z konfederatów, płk Kazimierz Pułaski, z upoważnienia zwierzchnika Generalności, Michała Jana Paca, porwał Stanisława Augusta i umieścił go w twierdzy jasnogórskiej. Czyn ten sprawił, że od Polski odwrócili się wszyscy dotychczasowi sprzymierzeńcy. – Uznali konfederatów za królobójców – tłumaczył w audycji z cyklu "Historia Polski" prof. Jacek Staszewski, historyk.

I po co było porywać króla… Gorzki plon konfederacji

Nieoczekiwany obrót spraw poważnie osłabił siły konfederacji, prowadząc do jej stopniowego wygasania. W tym czasie o niektóre polskie obszary upomniała się Austria. Później Prusy otoczyły Polskę kordonem sanitarnym, twierdząc, jakoby Brandenburgia potrzebowała ochrony przed mogącą nadejść ze wschodnich ziem Rzeczypospolitej zarazą. W końcu przystąpiła do rozstrzygania o kształcie i rozmiarach Polski Rosja. W sierpniu roku 1772 ustalono obszary zaborów i tak doszło do I rozbioru Rzeczypospolitej. W tym samym roku Generalność wysłała do Wiednia Antoniego Barnabę Jabłonowskiego, by spróbował ocalić niepodległość Polski, jednak wobec zawartych już między zaborcami umów rozbiorowych jego wysiłki spełzły na niczym.

© autor(ka) nieznany(a)
28 lutego 2018
źródło publikacji: „Konfederacja barska. Żałosne skutki szlachetnego zrywu”
www.PolskieRadio.pl

Dziedzictwo Konfederacji Barskiej

W świadomości następnych pokoleń Polaków Konfederacja pozostawiła jednak po sobie bardzo trwały ślad, z czasem stając się mitem narodowym, a sami Konfederaci Barscy stali się bohaterami licznych utworów literackich pióra m.in.: Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, czy Zygmunta Krasińskiego – zawsze przedstawiani jako szlachetni rycerze Maryi i męczennicy za Wiarę, Wolność i Ojczyznę.

Walki konfederatów zostały po 1990 r. upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic: „KONFEDERACJA BARSKA 29 II 1768 – 18 VII 1772”.

W Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego znajduje się najstarszy mundur polski. Jest to kurtka kawaleryjska barska po Romualdzie Lisickim z lat 1768–1772. Obecnie obejrzeć ją można w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie.

8 czerwca 2017 Sejm RP zdecydował o ustanowieniu
roku 2018 Rokiem Konfederacji Barskiej.

„Pieśń konfederatów barskich”

„Pieśń Konfederatów barskich” pochodzi z dramatu Juliusza Słowackiego „Ksiądz Marek”. Melodia powstała w latach siedemdziesiątych XX w. na potrzeby inscenizacji dramatu. Pieśń jednak była śpiewana na pewno przed 1920 rokiem. Tytułowy bohater dramatu to postać autentyczna. Ksiądz Marek, czyli tak naprawdę karmelita Marek Jandołowicz, był kaznodzieją konfederacji. Jego intensywna działalność propagandowa przysporzyła mu popularności, a charyzma wpływała na religijno-mistyczny charakter ruchu barskiego.

Tekst „Pieśni Konfederatów barskich” to manifest wiary katolickiej, wyraz miłości do ojczyzny, obraz przekonania o słuszności działań zbrojnych oraz symbol nieugiętej odwagi związku szlachty. Dla pokolenia emigrantów, którzy musieli opuścić kraj z powodu prześladowań oraz represji po powstaniu listopadowym, słowa te miały podwójną wartość – dodawały także otuchy.

Nigdy z królami nie będziem w aliansach
Nigdy przed mocą nie ugniemy szyi
Bo u Chrystusa my na ordynansach
Słudzy Maryi!

Więc choć się spęka świat i zadrży słońce
Chociaż się chmury i morza nasrożą
Choćby na smokach wojska latające
Nas nie zatrwożą

Bóg naszych ojców i dziś jest nad nami!
Więc nie dopuści upaść żadnej klęsce
Wszak póki On był z naszymi ojcami
Byli zwycięzcę!

Więc nie wpadniemy w żadną wilczą jamę
Nie uklękniemy przed mocarzy władzą
Wiedząc, że nawet grobowce nas same
Bogu oddadzą

Ze skowronkami wstaliśmy do pracy
I spać pójdziemy o wieczornej zorzy
Ale w grobowcach my jeszcze żołdacy
I hufiec Boży

Bo kto zaufał Chrystusowi Panu
I szedł na święte kraju werbowanie
Ten de profundis z ciemnego kurhanu
Na trąbę wstanie

Bóg jest ucieczką i obroną naszą!
Póki On z nami, całe piekła pękną!
Ani ogniste smoki nas ustraszą
Ani ulękną

Nie złamie nas głód ni żaden frasunek
Ani zhołdują żadne świata hołdy
Bo na Chrystusa my poszli werbunek
Na Jego żołdy

Juliusz Słowacki, 1843

„Pieśń konfederatów barskich” – aranżacja: Marcin Pospieszalski:

„Pieśń konfederatów” – Jacek Kaczmarski i Jacek Kowalski:

„Pieśń Konfederatów Barskich” – Contra Mundum:

» WIĘCEJ INFORMACJI »

Ilustracje:
fot.1 © domena publiczna / Józef Chełmoński - „Kazimierz Pułaski pod Częstochową”
fot.2 © domena publiczna / Wacław Pawliszak - „Potyczka w drodze”
fot.3 © domena publiczna / Marcello Bacciarelli - „Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego”
fot.4 © domena publiczna / Artur Grottger - „Modlitwa konfederatów barskich przed bitwą pod Lanckoroną”
fot.5 © domena publiczna / autor nieznany - „Portret księdza Marka Jandołowicza”
fot.6 © domena publiczna / January Suchodolski - „Marszałek konfederacji barskiej Michał Hieronim Krasiński przyjmuje dostojnika tureckiego”
fot.7 © domena publiczna / Józef Brandt - „Zaścianka przez Konfederatów Barskich”
fot.8 © domena publiczna / Korneli Szlegel - „Pułaski w Barze”
fot.9 © brak informacji / www.pch24.pl
fot.10 © brak informacji / www.historiaspacerkiem.blogspot.com
fot.11 © brak informacji / www.tyflomapy.pl
fot.12 © domena publiczna / Juliusz Kossak - „Kazimierz Pułaski pod Częstochową”
fot.13 © domena publiczna / Pieczęć konfederacji województwa krakowskiego w Konfederacji Barskiej z 1769 r.

Wideo:
wszystkie © posiadacze praw autorskich / za www.YouTube.com

CZĘŚĆ MATERIAŁÓW PRZYWRÓCONO Z KOPII ZAPASOWYCH, Z TEGO POWODU ORYGINALNY FORMAT MOŻE NIE PASOWAĆ DO FORMATU OBECNEGO BLOGU. NIEKTÓRE ILUSTRACJE MOGĄ BYĆ OBECNIE NIEDOSTĘPNE, A LINKI MOGĄ BYĆ NIEAKTUALNE.

OSTATNIE UAKTUALNIENIE: 2018-03-02-18:25 CET / A.P.

Ilustrowany Tygodnik Polski²

Konfederacja Barska. Pierwsze polskie powstanie