Ilustrowany Tygodnik Polski²: Kamas, Jerzy

23 sierpnia 2015 r. odszedł od nas pan Jerzy Kamas, aktor teatralny i filmowy, który przez ostatnie 44 lata swego życia nieprzerwanie grał na deskach warszawskiego Teatru Ateneum, a w pamięć widzów telewizji wrył się jako niezapomniany Wokulski w ekranizacji „Lalki” Bolesława Prusa z 1977 roku.

Urodził się 8 lipca 1938 w Łodzi, tam też dorastał i wychowywał się.
Zanim został aktorem jeszcze jako nastolatek planował, aby zostać marynarzem. W pewien sposób jego marzenie bardzo szybko zostało urzeczywistnione, gdy jako statysta zagrał niemieckiego marynarza w filmie Leonarda Buczkowskiego „Orzeł” (1957). Być może wtedy zadecydował, że chce zostać aktorem. Za pierwszym razem nie dostał się jednak na studia aktorskie. Przez krótki czas pracował wtedy jako rekwizytor i sufler w teatrze, ale w roku następnym udało mu się dostać do łódzkiej filmówki.
W międzyczasie znów został statystą jako strażak w filmie „Awanturze o Basię” Marii Kaniewskiej. Będąc już studentem zadebiutował w teatrze, dokładnie 1 lutego 1957 r., na deskach Teatru Ziemi Łódzkiej w sztuce „Kowal, pieniądze i gwiazdy” Jerzego Szaniawskiego, którą reżyserowała Stefania Domańska.
Nadal będąc studentem Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi pojawił się w epizodycznej rólce jako knecht (rycerz) niemiecki w filmie Aleksandra Forda „Krzyżacy”. Grał także w łódzkim Teatrze Powszechnym w dwóch sztukach Williama Szekspira: „Wieczór trzech króli” w reżyserii Jerzego Waldena, oraz „Sen nocy letniej” w reżyserii Emila Chaberskiego. W tymże tatrze otrzymał też swój pierwszy angaż po ukończeniu łódzkiej filmówki i występował w nim aż do 1964 roku - m.in. w „Klubie Pickwicka” Karola Dickensa i „Fizykach” Friedricha Dürrenmatta.

Przygoda noworoczna (1963)
(z Anną Prucnal)

W telewizji zadebiutował 27 lipca 1962 roku w spektaklu Teatru Telewizji (wówczas jeszcze emitowanym na żywo) „Sprytna wdówka” w reżyserii Iremeusza Kanickiego, a rok później Stanisław Wohl powierzył aktorowi jego pierwszą rolę filmową Adama w swoim filmie fabularnym „Przygoda noworoczna”. Film miał premierę 20 grudnia 1963 r. i jest to zarazem data debiutu kinowego pana Kamasa pomimo, że pół roku wcześniej na krótko pojawił się już na dużym ekranie w filmie Konrada Nałęckiego „Mansarda”, jednak była to tylko niewielka rólka młodzieniaszka nawet nie wymieniona w napisach.

Rok 1964 przyniósł pierwsze większe zmiany dla aktora, który przeniósł się do Krakowa, gdzie otrzymał angaż w Teatrze im. Słowackiego. Podczas któregoś z gościnnych występów poznał Adama Hanuszkiewicza, wówczas reżysera i dyrektora warszawskiego Teatru Powszechnego. Gdy w 1967 r. po sławetnej premierze „Dziadów” reżyserii Kazimierza Dejmka w Teatrze Narodowym w Warszawie uznano ją za „antyrosyjską i antyradziecką”, po interwencji samego I Sekretarza PZPR Gomułki sztuka została zdjęta z afisza, a Kazimierz Dejmek usunięty z teatru (i wkrótce wyemigrował z Polski). Nowym dyrektorem Teatru Narodowego został wówczas Adam Hanuszkiewicz. Za jego namową Jerzy Kamas przeniósł się w 1968 r. do Warszawy i został jednym z aktorów jego teatru. Zagrał tam w wielu spektaklach wyreżyserowanych przez Hanuszkiewicza – wystąpił m.in. jako Bianchetti w „Nie-boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego (1969), Inkwizytor w „Świętej Joannie” George’a Bernarda Shawa (1969), Car w „Kordianie” Juliusza Słowackiego (1970) oraz Klaudiusz w „Hamlecie” Szekspira (1971). Występował też w spektaklach innych reżyserów, np. jako Ryszard książę Gloucester w „Ryszardzie III” Szekspira (1969, reż. Jan Maciejowski), czy „Opera za trzy grosze” Bertolta Brechta, jako Mackie Majcher (1970, reż. Jan Maciejowski). Za każdym razem recenzenci chwalili jego grę i umiejętności aktorskie.
Jednak po powrocie Hanuszkiewicza z wizyty w rodzinnym Lwowie w 1970 r. (w którym nie był od czasu II wojny św.) jakakolwiek przyjaźń między Jerzym Kamasem a Adamem Hanuszkiewicz, jaka między nimi istniała - nagle skończyła się. Gdy ich osobiste animozje zaczęły być zauważane przez innych Jerzy Kamas przeniósł się do Teatru Ateneum im. Stefana Jaracza, którego dyrektorem był Janusz Warmiński.
Od następnego sezonu aktor grał w nim nieprzerwanie aż do swojej śmierci, przez następne 44 lata, w międzyczasie grając też w wielu spektaklach telewizji i filmach fabularnych.

Noce i Dnie (1975)
(z Jerzym Bińczyckim)

Jednak największy rozgłos przyniosły aktorowi role w serialach telewizyjnych.
Najpierw zwrócił na siebie uwagę krytyków w jednym z odcinków polsko-francuskiego serialu „Wielka miłość Balzaka” ("Un grande Amour de Balzac") w roli cara Mikołaja I. Parę lat później Jerzy Antczak omal nie zaoferował mu roli Bogumiła w swej ekranizacji „Nocy i Dni” Marii Dąbrowskiej (aktor grał już postać Bogumiła wcześniej w telewizyjnej ekranizacji powieści zatytułowanej „Bogumił i Barbara” w reżyserii Jana Świderskiego). Reżyser ostatecznie powierzył tę rolę Jerzemu Bińczyckiemu, obsadził jednak Jerzego Kamasa w roli Daniela, brata Barbary, z zagrania której aktor wywiązał się wyśmienicie.
Ale to dopiero Ryszard Ber dwa lata później uczynił z aktora gwiazdę telewizji powierzając mu główną rolę Stanisława Wokulskiego w najlepszej jak dotąd ekranizacji powieści Bolesława Prusa „Lalka”. Pomimo upływu kilkudziesięciu lat od jego realizacji, serial do dzisiaj uznawany jest jest jedno z najlepszych osiągnięć TVP okresu PRL-u i często powtarzany w telewizji oraz wydawany na dyskach, a postać książkowego Wokulskiego od tego czasu dla każdego czytelnika ma zawsze smutną twarz i dystyngowany wygląd Jerzego Kamasa...
Od samego początku, przez wiele lat wcielał się w postać Stefana Zięteckiego (wuj Stefan) w ogromnie popularnym serialu „Klan”.

Był dwukrotnie żonaty.
Pierwsze małżeństwo z koleżanką - tak jak on studentką łódzkiej filmówki - aktorką Barbarą Miękus (później znaną jako Ewa Miękus-Kamas, a obecnie jako Ewa Kamas) nie przetrwało próby czasu. Po nieudanym małżeństwie, z własnej woli aktor przez dłuższy czas nie był z nikim związany, choć z pewnością nie miał żadnych problemów na tym polu.
– Niezwykle przystojny mężczyzna. Kiedy widziałam, jak oni z Małgosią pięknie tańczą w „Lalce", to za każdym razem powtarzałam, że gdyby to Jerzy grał ze mną, to skończyłoby się to małżeństwem. Chyba bym mu uległa... – powiedziała o nim Beata Tyszkiewicz.
Jego żoną została jednak pani Beta Kamas, która wkrótce urodziła mu dwóch synów: Pawła i Karola. Ich małżeństwo aż do śmierci aktora było zgodne i ustabilizowane i gdy tylko było to możliwe spędzali większość czasu z dala od warszawskiego zgiełku w ich domku letniskowym nad morzem, w Karwieńskich Błotach.

Aktor po raz ostatni pojawił się w telewizji w latach 2011-2012 w „Bez tajemnic”, jako ojciec jednej z serialowych postaci, a jego ostatnim filmem były „Wszystkie kobiety Mateusza" w reżyserii Artura Więcka (premiera w kinach: sierpień 2013). Już wtedy zmagał się z rakiem, ale mimo to nie poddawał się, nadal występował też na deskach swego Teatru Ateneum.
Zmarł 23 sierpnia 2015 roku. Miał 77 lat.

Jerzy Kamas był ogromnie lubiany w swoim środowisku, o czym najlepiej świadczyła ilość nekrologów i wpisów znanych reżyserów, aktorów i przyjaciół wspominających zmarłego aktora po jego śmierci.
Nekrologi pojawiały się w całej prasie polskiej aż do dnia pogrzebu aktora.

© Projekt Repozytorium
23 sierpnia 2016
dla Repozytorium Kinematografii Polskiej „FilmyPolskie888”
☞ tiny.cc/fp888

Artykuł wolny do kopiowania na tej samej licencji: CC-BY-NC-ND
(Creative Commons Licence - By Attribution, No Commercial Use, No Derivatives - polskie tłumaczenie tutaj)