Łomnicki, Tadeusz

Tadeusz Łomnicki był jednym z najbardziej utalentowanych aktorów polskich okresu PRL-u.
Jak pisano jeszcze za jego życia, był aktorem o nieograniczonych możliwościach wyrazu i umiejętnościach przeistaczania się. Do historii teatru przeszły jego role Orestesa w Ifigenii w Taurydzie Goethego, Artura Ui w Karierze Artura Ui Brechta, Solonego w Trzech siostrach Czechowa, Łatki w Dożywociu Fredry, Kapitana Edgara w Play Strindberg Dürrenmatta w reżyserii Andrzeja Wajdy – wszystkie w Teatrze Współczesnym, a także jego Prysypkin w Pluskwie Majakowskiego w Teatrze Narodowym oraz Horodniczy w Rewizorze Gogola i Sager w Stalinie Salvatore’a w Teatrze TV.

Urodził się 18 lipca 1927 roku w staropolskim mieście Podhajce (od 1939 roku pod okupacją sowiecką, a od 1991 pod okupacją ukraińską) w rodzinie zdominowanej przez ojca-socjalistę.
Po wkroczeniu wojsk sowieckich i zajęciu wschodniej połowy Rzeczpospolitej przez ZSRS w 1939, pomimo socjalistycznych poglądów, jego ojciec zarządził ucieczkę przed nadchodzącym „sowieckim rajem” do okupowanej przez Niemców Dębicy. W tym czasie region podkarpacki stał się prężnym ośrodkiem działań Armii Krajowej i nastoletni Tadeusz szybko stał się członkiem Szarych Szeregów.
Już w gimnazjum zdecydował, że w przyszłości chce być aktorem. Po ukończeniu dębickiego Gimnazjum Handlowego w 1942 przeniósł się do Krakowa, gdzie początkowo ciężko pracował jako robotnik kolejowy. Wtedy też został żołnierzem Armii Krajowej, prowadząc działalność wywiadowczą w pracy na kolei. Równocześnie dorabiał sobie udzielając prywatnych lekcji gry... na skrzypcach. Gdy jego działalność konspiracyjna na kolei została zagrożona wykryciem, został przeniesiony do pracy w banku.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Krakowa wstąpił w 1945 roku do Milicji Obywatelskiej, a jednocześnie podjął naukę na Studium Teatralnym przy krakowskim Teatrze Starym.
Rok później porzucił pracę w MO - nie z pobudek politycznych, lecz dlatego, że jego marzenie spełniło się: został przyjęty do nowo otwartego Teatru Miejskiego w Katowicach.

W 1947 powrócił do Krakowa i w Teatrze Starym zadebiutował jako dramaturg sztuką „Noe i jego menażeria”. Wtedy też wstąpił do PZPR, chociaż początkowo odmawiano mu zgody na wstąpienie do partii z powodu jego AK-owskiej przeszłości, której nigdy nie ukrywał.
W 1949 roku przeniósł się do Warszawy do Teatru Współczesnego, a od roku 1952 był w zespole warszawskiego Teatru Narodowego. W międzyczasie studiował także na Wydziale Reżyserskim PWST, który ukończył w 1954 roku (dyplom zrobił dopiero dekadę później, w 1965 roku).
W 1957 ponownie przeszedł do zespołu Teatru Współczesnego i pozostał tam aż do 1974 roku.
W 1970 roku został rektorem warszawskiej PWST.

Równocześnie stawał się coraz bardziej zaangażowanym działaczem PZPR. W grudniu 1971 roku zasiadł w Prezydium VI Zjazdu PZPR, a na jego zakończenie został zastępcą członka Komitetu Centralnego PZPR. Na VII Zjeździe PZPR w grudniu 1975 roku został już członkiem Komitetu Centralnego PZPR i funkcję tę obejmował aż do grudnia 1981 roku, gdy oburzony wprowadzeniem stanu wojennego i puczem Jaruzelskiego 17 grudnia 1981 roku oddał legitymację członkowską PZPR. Od tego czasu do świata polityki już nigdy nie wrócił, pomimo późniejszych usilnych próśb i namów ze strony różnych osób, jak np. premiera Mieczysława Rakowskiego czy prezydenta Lecha Wałęsy.

W 1976 założył i objął dyrekcję oraz kierownictwo artystyczne. Wtedy też zakończył swoją drugą kadencję jako rektor PWST. Kiedy ciężko zachorował, operację serca w Londynie zorganizował mu - i zapłacił za nią - Roman Polański, u którego później przez kilka miesięcy mieszkał w Paryżu. Choroba spowodowała blisko 2-letnią przerwę w jego życiu zawodowym, wymuszając m.in. rezygnację z prowadzenia jego ukochanego Teatru Na Woli.
Powrócił w 1984 roku, już do zespołu aktorskiego Teatru Studio, a od 1988 r. występował gościnnie w Teatrze Dramatycznym, Powszechnym i Współczesnym.

Pisał także wiersze, nowele, eseje i wspomnienia.

Zmarł 22 lutego 1992 roku w Poznaniu.

Tuż przed śmiercią Tadeusz Łomnicki zdążył jeszcze „zagrać” samego siebie w filmie dokumentalnym „Ja, komediant” zrealizowanym w 1992 roku przez Ludwika Perskiego, do którego scenariusz napisała ostatnia żona aktora, młodsza o 26 lat Maria Bojarska.
Film był emitowany w telewizji jako trzyczęściowy mini-serial w ok. godzinnych odcinkach już po śmierci aktora.

W 1996 roku jego imieniem nazwano warszawski Teatr Na Woli, a w 2002 roku Teatr Nowy w Poznaniu.
W ankiecie tygodnika „Polityka” przeprowadzonej w 1998 roku czytelnicy tego tygodnika uznali go za największego polskiego aktora XX wieku.

Ogromny dorobek artystyczny Tadeusza Łomnickiego obejmuje 82 role sceniczne, 51 ról filmowych, 26 ról w spektaklach teatru TV, 12 reżyserii teatralnych. Dwie spośród jego sztuk – „Noe i jego menażeria” oraz „Kąkol i pszenica” doczekały się realizacji. Zagrał również wiele ról filmowych w takich znanych produkcjach, jak „Pokolenie”, „Niewinni czarodzieje” i „Człowiek z marmuru” Andrzeja Wajdy, „Eroica” Andrzeja Munka, „Kontrakt” Krzysztofa Zanussiego, „Przypadek” i „Dekalog VIII” Krzysztofa Kieślowskiego oraz „Pan Wołodyjowski” i „Potop” Jerzego Hoffmana. W tych ostatnich stworzył niezapomnianą postać pułkownika Michała Wołodyjowskiego i praktycznie do dzisiaj jest z nią najbardziej kojarzony.

Był pięciokrotnie żonaty.
Jego młodszym bratem był Jan Łomnicki, reżyser i scenarzysta.

© 888, DeS
22 luty 2015
Źródło publikacji: „FilmyPolskie888”
www.tiny.cc/fp888

☞ Pozycje dostępne w Repozytorium
☞ IMDb (angielski)
☞ Wikipedia (polski)
☞ Filmografia (polski)

---

ARTYKUŁ PRZYWRÓCONY Z KOPII ZAPASOWEJ. Z TEGO POWODU FORMATOWANIE ARTYKUŁU LUB ZAŁĄCZONYCH DO NIEGO ILUSTRACJI MOŻE NIE PASOWAĆ DO OBECNEGO FORMATU. NIEKTÓRE ILUSTRACJE MOGĄ BYĆ OBECNIE NIEDOSTĘPNE.